Profesyoneller için Obstetrik Ultrasonografi Rehberi

Bu rehber, sadece sağlık profesyonellerini bilgilendirme amaçlı olup obstetrik
ultrasonografi konusunda kısa ve genel bilgi vermektedir. Tüm endikasyonları ya da
teknik ayrıntıyı içermediği akılda bulundurulmalıdır.

Genel Bilgi

Obstetrik ultrasonografi, gebelik sürecinde fetüsün gelişimini izlemek, olası anomalileri
tespit etmek ve doğumun nasıl gerçekleştirileceğinin yanı sıra, doğumun yeri ve
zamanlamasının da planlanması için temel bir görüntüleme yöntemidir. Ultrases dalgaları
kullanarak fetal ve maternal anatominin değerlendirilmesine olanak sağlayan bu inceleme
yöntemi, non-invaziv olması ve iyonizan radyasyon içermemesi nedeniyle gebelikte
tekrarlanabilir ve güvenli bir tarama ve tanı aracı olarak kabul edilir.

Ultrasonografi Türleri

1. Transabdominal Ultrasonografi: Suprapubik de denilen bu incelemeler, özellikle
ikinci ve üçüncü trimesterde tercih edilir.

2. Transvajinal Ultrasonografi: Daha yüksek çözünürlüklü görüntüler sunduğu için
genellikle erken gebelik döneminde ve servikal uzunluk ölçümünde kullanılır. Plasenta
yerleşim ve invazyon anomalilerinin tanısında faydalı olabilir. Verteks duruşlu fetüslerde
intrakranial yapıların değerlendirilmesinde yani nörosonografi incelemesinde de
transvajinal yaklaşım yararlıdır.

3. Doppler Ultrasonografi: Genellikle, fetal dolaşım ve uteroplasental dolaşımın
değerlendirilmesinde (özellikle preeklampsinin öngörülmesi ve intrauterin gelişme geriliği
etiyolojisinin araştırılmasında) kullanılır. Ayrıca Doppler ultrasonografi; fetal kardiyak
değerlendirme sırasında, fetal aneminin takibinde, monokoryonik ikiz gebelik
komplikasyonlarının saptanması ve takibinde de faydalıdır.

Obstetrik Ultrasonografinin Kullanım Alanları ve Gebeliğin Dönemlerine göre
Obstetrik Ultrasonografi İncelemeleri

Erken Gebelikte Obstetrik Ultrasonografi

Erken gebelik döneminde (erken ilk trimesterde, genellikle 5-8. haftalar) gerçekleştirilen
ultrasonografi genellikle transvajinal yolla gerçekleştirilir. İntrauterin gebeliğin
doğrulanması, ektopik gebeliğin ya da trofoblastik hastalığın ekartasyonu, fetal kalp
atımının gösterilmesi, varsa çoğul gebeliğin belirlenmesi amaçları ile yapılmaktadır.

Erken Gebelikte Ultrasonografinin Kullanım Alanları:

1. Gebelik Doğrulama ve Kese Lokalizasyonu: Gebelik kesesinin intrauterin olup
olmadığı belirlenir. Ektopik gebelik açısından değerlendirilir.
2. Fetal Canlılık Tespiti: Transvajinal ultrasonografi ile fetal kalp atışları yaklaşık 5-
6. haftalarda izlenebilir.
3. Gebelik Yaşının Belirlenmesi: Gestasyon kesesi ya da eğer embriyo
görülebiliyorsa CRL (Crown-Rump Length, baş-popo mesafesi) ölçümü yapılır.
4. Çoğul Gebelik Tanısı: Monokoryonik ve dikoryonik ikiz gebeliklerin ayrımı yapılır.
5. Anormal Gebeliklerin ya da Düşüklerin Tanısı: Boş gebelik (anembriyonik
gebelik), erken dönem fetal kayıp ve abortus gibi durumların tespiti yapılabilir.

İlk Trimester Obstetrik Ultrasonografisi

İlk trimester ultrasonografisi, gebeliğin ilk 11-14.haftasında uygulanır ve fetal gelişimi
değerlendirmenin yanı sıra olası özellikle trizomi başta olmak üzere bazı anöploidi
risklerini belirlemek için kritik bir araçtır. Bu dönemde ultrasonografinin transabdominal
yöntemle yapılması, çoğu hastada yeterli sonuç vermektedir.

İlk Trimester Ultrasonografisinin Amaçları

1. Gebelik yaşının doğru olarak saptanabilmesi için CRL yani baş-popo mesafesi
ölçülmelidir. Buna göre gerekirse son adet tarihi değiştirilebilir.

2. Ense saydamlığı (NT) ölçümü ve burun kemiğinin görüntülenmesi: 11-14.
haftalarda öncelikle kromozomal anomaliler (özellikle Down sendromu) açısından risk
değerlendirmesi yapılır.
3. Son yıllarda ultrasonografi cihazlarının çözünürlüğü ve fetal anatomi konusundaki
bilgi ve deneyimin artması nedeniyle ilk trimesterde de kısıtlı da olsa anatomik tarama
yapılmaktadır. Örneğin 11. haftada akrani tanısı konulabilmekte, Bunun haricinde, birçok
kardiyak ve ekstremite anomalisi ilk trimesterde dahi saptanabilmektedir.
4. Uterin arter dirençleri hesaplanarak preeklampsinin öngörülmesi, dolayısıyla
erken tanı ve önlenmesi mümkün olabilmektedir.
5. Uterus ve adneksiyal yapılar; uterin anomaliler, myomlar veya over kitleleri
açısından değerlendirilebilir.

İkinci Trimester (Detaylı) Obstetrik Ultrasonografisi

Genellikle gebeliğin 18-24 haftalarında gerçekleştirilmektedir. Fetal gelişimin
değerlendirilebilmesi için öncelikle fetal ölçümler gerçekleştirilir. Bunlarla sınırlı olmamak
üzere, en sık gerçekleştirilen ölçümler BPD (biparietal çap), HC (baş çevresi), FL (femur
uzunluğu), AC (karın çevresi) ve HL (humerus uzunluğu) ölçümleridir. Amniyon sıvısı
ölçümü için en derin vertikal cep (DVP) ya da amniyotik sıvı indeksi (AFI) kullanılabilir.
Fetal anomali taraması gerçekleştirilen bu ultrasonografi incelemesi, doğumsal
anomalilerin tespitinde kritik bir rol oynar. En sık incelenen fetal ve maternal yapılar
aşağıdakilerle sınırlı olmamakla birlikte kabaca şöyle özetlenebilir:

● Baş: Beyin ventrikülleri, posterior fossa, kavum septum pellusidum, ense cilt kalınlığı*
vs.
● Yüz: Gözler, midsagittal profil görüntüsü*, nazal kemik*, üst dudak devamlılığı
● Boyun: Kitle ekartasyonu (ör. Kistik higroma)
● Toraks ve Fetal Kalp: Akciğerlerin görüntülenmesi, olası diyafram herniasyonunun
dışlanması. Kalpte dört odacık kesiti ve büyük damar çıkışlarının incelenmesi, 3 damar-
trakea ve arkusların kesitinin değerlendirilmesi.
● İntraabdominal yapılar: Mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi*, böbrekler, mesane,
umbilikal kordon girişinin değerlendirilmesi.
● Iskelet sistemi: Spinal defekt ya da kitlelerin ekartasyonu, üst ve alt ekstremitelerin her
üç segmentinin mevcudiyeti ve normal eklem pozisyonlarının gösterilmesi.
● Plasenta: Plasentanın yerleşimi ve serviks ile ilişkisi, plasental kitleler gibi durumlar.
● Umbilikal kordon: Kordonda 3 damar olması*, plasenta-kordon bileşkesi*
● Genitalya*
● Serviks uzunluğu ölçümü*

*(Yukarıdaki listenin bir kısmı opsiyonel olarak, yani sadece teknik olarak mümkünse ve
yerel uygulamalarda rutinde yer alıyorsa gerçekleştirilebilir.)
Ayrıca maternal uterus ve adneksler de bu inceleme sırasında değerlendirilebilir.

Üçüncü Trimester Obstetrik Ultrasonografisi

Son trimesterde gerçekleştirilen ultrasonografi incelemesinde; fetal viyabilite,
prezentasyon, anatomi ve gelişim, amniyotik sıvı miktarı, plasentanın yerleşimi ve
fetoplasental Doppler değerlendirmeleri yapılabilir. Üçüncü trimesterde ultrasonografi
incelemesinin gerekliliği tartışmalı olup yine de, özellikle SGA ve LGA bebeklerin ve bir
kısım geç ortaya çıkan fetal anomalilerin saptanması konusunda yararlı olduğuna dair
çalışmalar bulunmaktadır. Genellikle 32-36. haftalar arasında gerçekleştirilen bu
incelemenin zamanlaması; maternal ve fetal koşullara, gebelikteki risk durumuna ve yerel
uygulama ve olanaklara bağlı olarak değişkenlik gösterir.

KAYNAKLAR
1. International Society of Ultrasound in Obstetrics and Gynecology; Bilardo CM,
Chaoui R, Hyett JA, Kagan KO, Karim JN, Papageorghiou AT, Poon LC, Salomon LJ,
Syngelaki A, Nicolaides KH. ISUOG Practice Guidelines (updated): performance of 11-
14-week ultrasound scan. Ultrasound Obstet Gynecol. 2023 Jan;61(1):127-143. doi:
10.1002/uog.26106. PMID: 36594739.
2. Salomon LJ, Alfirevic Z, Berghella V, Bilardo CM, Chalouhi GE, Da Silva Costa
F, Hernandez-Andrade E, Malinger G, Munoz H, Paladini D, Prefumo F, Sotiriadis A, Toi
A, Lee W. ISUOG Practice Guidelines (updated): performance of the routine mid-
trimester fetal ultrasound scan. Ultrasound Obstet Gynecol. 2022 Jun;59(6):840-856. doi:
10.1002/uog.24888. Epub 2022 May 20. Erratum in: Ultrasound Obstet Gynecol. 2022
Oct;60(4):591. doi: 10.1002/uog.26067. PMID: 35592929.
3. Khalil A, Sotiriadis A, D'Antonio F, Da Silva Costa F, Odibo A, Prefumo F,
Papageorghiou AT, Salomon LJ. ISUOG Practice Guidelines: performance of third-
trimester obstetric ultrasound scan. Ultrasound Obstet Gynecol. 2024 Jan;63(1):131-147.
doi: 10.1002/uog.27538. PMID: 38166001.